Thị trường thương mại điện tử tại Việt Nam nói riêng, thế giới nói chung đang ngày càng phát triển. Nhiều doanh nghiệp đã dần chuyển hướng từ kinh doanh truyền thống sang kinh doanh thương mại điện tử, hoặc kết hợp cả hai hình thức thành kinh doanh đa kênh. Theo như báo cáo của Hiệp hội thương mại điện tử Việt Nam, doanh thu kinh doanh trực tuyến dự báo sẽ tăng trung bình 29% trong giai đoạn 2021-2025. 

Vậy thực trạng cụ thể của thị trường thương mại điện tử ở Việt Nam hiện nay diễn ra như thế nào? Đâu là các xu hướng nổi bật của thị trường thương mại điện tử tại Việt Nam? 

Tổng quan thị trường thương mại điện tử ở Việt Nam

Mức độ phát triển của thị trường thương mại điện tử tại Việt Nam

Theo nghiên cứu thị trường thương mại điện tử nửa đầu năm 2022 của Công ty nghiên cứu dữ liệu Metric.vn, Việt Nam đang trở thành thị trường lớn thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á, chỉ đứng sau Indonesia.

So với thực trạng thương mại điện tử thế giới, Việt Nam có mức tăng trưởng khá mạnh. Theo Statista, tốc độ phát triển thương mại điện tử toàn cầu có tốc độ phát triển là 16,24% vào năm 2021 và dự báo bứt phá lên 24.5% vào năm 2025. Còn tại Việt Nam, con số này năm 2021 là hơn 20%, với quy mô 16 tỷ USD. Đến năm 2025, tốc độ phát triển của thương mại điện tử ở nước ta có thể lên đến 29%, đạt 39 tỷ USD.

Thị phần thị trường thương mại điện tử ở Việt Nam

Dữ liệu của Metric.vn cho thấy Shopee, Lazada, Tiki và Sendo là 4 sàn thương mại điện tử có thị phần lớn nhất tại Việt Nam. Cụ thể:

• Shopee đang là sàn TMĐT chiếm thị phần lớn nhất thị trường, với doanh số lên tới 43,12 tỷ đồng, chiếm 72% thị phần trong 6 tháng, từ tháng 11/2021. 
• Đứng thứ 2 là Lazada với thị phần 20,9%, tương đương lượng doanh số lên đến 12,54 tỷ đồng. 
• Còn Tiki và Sendo bị bỏ xa so với hai đối thủ phía trên. 

Chi tiêu thương mại điện tử theo ngành hàng

Báo cáo “Digital in Vietnam 2021” ghi nhận chi tiêu thương mại điện tử tại Việt Nam trong năm 2020 cho từng ngành hàng. Trong đó, người mua chi tiêu nhiều nhất cho ngành du lịch, vận tải và lữ hành với tổng chi tiêu lên đến 3,18 tỉ đô la Mỹ. Tiếp theo là ngành hàng điện tử với tổng doanh thu đạt 1,57 tỉ USD, bằng 1/2 so với ngành dẫn đầu. Các ngành đạt doanh thu thương mại điện tử tỉ đô khác là thời trang và làm đẹp, nội thất và hàng gia dụng, thực phẩm.

Tuy nhiên, khi so sánh tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử của các ngành hàng, ta có thể thấy sự đối lập với doanh thu. Dù du lịch, vận tải và lữ hành là ngành đạt doanh thu cao nhất, nhưng đây lại là nhóm ngành duy nhất đạt tăng trưởng âm (-40.5%) so với năm 2019. Lý do cho sự sụt giảm nghiêm trọng này là do ảnh hưởng nặng nề của dịch Covid-19. Có thể thấy, tình hình của nhóm ngành này trong năm 2021 cũng không khả quan hơn so với năm năm 2020 do dịch bệnh bùng phát mạnh mẽ và kéo dài hơn. Trong khi đó, các nhóm ngành còn lại đều ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng từ 30%, đặc biệt là ngành hàng thiết yếu như thực phẩm và tiêu dùng đạt mức tăng tưởng thương mại điện tử tới 40,5% so với năm 2019.

Dự báo tương lai thị trường thương mại điện tử tại Việt Nam

Năm 2022, thương mại điện tử tại Việt Nam được các chuyên gia dự báo sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, tạo bước đà cho phát triển kinh tế. Đây cũng là thời điểm để doanh nghiệp Việt Nam xây dựng những chiến lược và mô hình mới, từ đó khôi phục lại doanh nghiệp và mở rộng thị trường sau đại dịch COVID-19. 

Theo các chuyên gia, năm 2022 sẽ có những cuộc đua giành thị phần giữa các ông lớn như: Lazada, Shopee, Tiki và Sendo. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp sẽ nghiên cứu và phát triển các công nghệ mới hỗ trợ các hoạt động thương mại điện tử. Doanh nghiệp kinh doanh trực tuyến sẽ đầu tư vào công nghệ nhiều hơn, tập trung vào việc nâng cao trải nghiệm khách hàng và quản lý đơn hàng hiệu quả. 

Một vài xu hướng thương mại điện tử trong tương lai sẽ làm thay đổi thị trường. Nổi bật trong đó có 3 xu hướng chính:

• Cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng
• Thanh toán online
• Kinh doanh bền vững, thân thiện với môi trường. 

Các yếu tố ảnh hưởng đến thị trường thương mại điện tử Việt Nam

Dịch bệnh

Tác động của dịch bệnh Covid-19 đối với ngành thương mại điện tử là vô cùng lớn. Lần đầu tiên hàng chục ngàn doanh nghiệp chuyển sang hình thức bán hàng trực tuyến. Hàng triệu giao dịch thường diễn ra tại các cửa hàng nay đã chuyển sang hình thức giao dịch trực tuyến. Ngành thương mại điện tử đã đi từ vị trí “được quan tâm” tới vị trí “ưu tiên hàng đầu” đối với hầu hết các doanh nghiệp bán lẻ.

• Một vài danh mục bán lẻ đã chuyển từ hình thức bán hàng trực tuyến từ 10-20% sang 100% bán trực tuyến.
• Tất cả các ngành hàng bán lẻ của các quốc gia vẫn được vận hành hiệu quả nhờ vào “sức” mua hàng trực tuyến của khách hàng.
• Một vài lĩnh vực thương mại điện tử đã gặp nhiều khó khăn – đặc biệt là trong các lĩnh vực như thời trang, du lịch hay tổ chức sự kiện.
• Đối với nhiều nhà bán lẻ, các kênh thương mại điện tử đã giúp họ phát triển nhanh chóng hơn. Từ những cửa hàng thủ công, hay các hộ kinh doanh cho tới cả những ông trùm như Tesco – công ty đã đạt mức tăng hơn 90% doanh thu thương mại điện tử vào tháng 5/2020 so với cùng kỳ năm trước.

Dữ liệu và trí tuệ nhân tạo (AI)

Đây không phải nhân tố mới đối với ngành công nghệ nói chung và ngành thương mại điện tử nói riêng. Tuy nhiên, trong thời kì hiện tại, các công nghệ này sẽ phải có sự thay đổi để có thể ứng dụng hiệu quả vào thương mại điện tử.

Càng nắm nhiều dữ liệu thì cơ hội bán được hàng càng cao

Dữ liệu lại ngày càng trở nên quan trọng để thích ứng với các thay đổi về:

• Hành vi của khách hàng.
• Các nhà cung cấp cũng.
• Đối thủ cạnh tranh của doanh nghiệp.

Ví dụ, bạn có thể đã dự trù một khoản ngân sách cho dịch vụ quảng cáo pay per click cụ thể vào đầu năm, và đã ước lượng số lượng khách hàng mới cũng như doanh thu dự kiến mỗi tháng dựa trên số liệu của doanh thu năm ngoái.

Nhưng sau con sốt mua hàng tích trữ, các cửa hàng bán lẻ trực tiếp lần lượt đóng cửa hàng tháng trời, sức mua giảm do các yếu tố kinh tế. Các đối thủ cạnh tranh hoặc là tìm cách tận dụng nhu cầu tăng cao hoặc tìm cách thúc đẩy hiệu suất công việc dù thiếu nguồn cung. Trong tình huống đó, rất có thể quảng cáo PPC (pay per click) của bạn sẽ có thay đổi lớn. Điều này sẽ tương tự áp dụng cho tất cả các kênh marketing.

Ngày càng có nhiều khách hàng trực tuyến hơn bao giờ hết. Nếu đối thủ của bạn đang sử dụng dữ liệu để phân tích hành vi khách hàng trong khi bạn không có hành động gì, có lẽ bạn đang mất đi nhiều khách hàng mới vào tay đối thủ.

Amazon, cùng JD.com, Alibaba và các doanh nghiệp khác đều được xây dựng trên nguyên tắc tập trung gợi ý sản phẩm, kết nối khách hàng với sản phẩm họ có khả năng mua nhất dựa trên dữ liệu. Nếu bạn có thể tận dụng dữ liệu một cách hiệu quả hơn trong khoảng thời gian ngắn theo cách tương tự, điều này sẽ giúp bạn giữ chân các khách hàng của mình và thúc đẩy thành công của doanh nghiệp.

Kỷ nguyên của trí tuệ nhân tạo đang tới

Trí tuệ nhân tạo là một trong những thuật ngữ đã được nhắc tới nhiều năm qua và xuất hiện mọi nơi xung quanh chúng ta trong khi ta không hề hay biết:

• Hầu hết các quảng cáo xuất hiện trên các trang web đều được đăng lên một phần nhờ vào các thuật toán máy tính.
• Công cụ quảng cáo Google – “nhiên liệu” đẩy mạnh doanh thu của các công ty – đang dần hướng tới việc sử dụng các công cụ trí tuệ nhân tạo.
• Twitter, Facebook, và tất cả những mạng xã hội phổ biến khác đều sử dụng hệ thống máy học để quyết định rằng bạn – với tư cách là người dùng – sẽ thấy và không thấy những gì.

Trong hầu hết các trường hợp, máy học chỉ được sử dụng cho những nhiệm vụ đơn giản như:

• Cho khách hàng xem sản phẩm mà họ có khả năng sẽ mua nhất, thay vì những sản phẩm ngẫu nhiên từ kho hàng hơn 10000 sản phẩm của bạn.
• Xếp hạng các trang danh mục của bạn để tối đa hóa lợi nhuận gộp mà doanh nghiệp có thể nhận được.
• Dự đoán xu hướng mua cho các chiến dịch quản lý quan hệ khách hàng của bạn.

Cá nhân hóa nội dung và nền tảng thương mại điện tử

Đối với một vài doanh nghiệp, cá nhân  không thực sự quan trọng, ví dụ như nếu bạn chỉ sở hữu vài kho hàng nhỏ và việc cá nhân hóa không đem lại tác động gì lớn, hoặc nếu như bạn đang bán hàng rộng rãi trên các kênh như Amazon, hay sử dụng quảng cáo mua sắm của Google thì bạn cũng không hề phải lo ngại về vấn đề cá nhân hóa vì các thuật toán sẽ giúp bạn làm điều này.

Nhưng, nếu như bạn sở hữu hàng trăm sản phẩm hoặc hơn thế, thì việc kết nối khách hàng với sản phẩm có khả năng mua cao nhất sẽ là phương pháp đơn giản nhằm tăng cơ hội mua sản phẩm của bạn khi truy cập trang web của bạn.

Nếu một trang bán 100.000 sản phẩm, và đặt 10 sản phẩm ngẫu nhiên trước khách hàng thì rất có khả năng bạn đang cho họ thấy những sản phẩm mà họ không thực sự hứng thú. Việc giới hạn xuống 10 sản phẩm có khả năng họ sẽ mua dựa trên lịch sử mua hàng sẽ giúp giảm thiểu khả năng bạn cho khách xem những sản phẩm “sai”, để tránh làm khách hàng thấy phiền đồng thời tăng cơ hội mua hàng.

Sự thay đổi hành vi khách hàng

Như đã được nhắc đến phía trên, một trong những thay đổi lớn nhất ở hiện tại là hành vi khách hàng. Điều này thể hiện ở nhiều khía cạnh, có thể được phản ánh qua các thay đổi ngắn hạn và dài hạn như:

Các thay đổi về danh mục hàng hóa

Có những sự thay đổi nhất định trong danh sách các loại hàng hóa thường được mua vào thời điểm này. Từ các dụng cụ tập thể thao tại nhà, khẩu trang vải, đồ bảo hộ y tế, thực phẩm thiết yếu… Và trên hết, khả năng dự đoán xu hướng cho tương lai có thể đem lại những kết quả tích cực.

Sự cởi mở đối với các thương hiệu mới

Khi các khách hàng đang dần mua những sản phẩm họ không hay mua hàng ngày, hàng tuần hoặc hàng tháng và một vài trong số đó đang đổi sang phương thức mua hàng trực tuyến, có khả năng họ sẽ tìm đến thương hiệu của bạn. Từ đó, bạn sẽ tiếp cần và có được một tập khách hàng tiềm năng mới, có thể gắn bó với bạn nếu sản phẩm và dịch vụ của bạn có chất lượng tốt.

Sự nhạy cảm đối với chính sách trả hàng

Nhiều khách hàng không muốn xếp hàng tại các bưu điện. Đối với nhiều mặt hàng cồng kềnh, việc trả hàng là không thể (một số đơn vị vận chuyển không chấp nhận điều này). Do đó, hiện rất nhiều khách hàng vô cùng nhạy cảm đối với chính sách và dịch vụ đổi trả hàng.

Trên đây là những sự thay đổi ngắn hạn. Về lâu dài, sẽ có những thay đổi lớn sau đây:

Sự nhạy cảm về giá cả

Với bối cảnh nền kinh tế nhiều biến động như hiện nay, nhiều thương hiệu đang dư thừa quá nhiều hàng hóa (đặc biệt đối với ngành hàng thời trang) và các nhà cung cấp thậm chí còn dự trữ nhiều hàng hóa hơn thế. Về mặt lý thuyết, điều này sẽ tạo điều kiện thích hợp cho “cơn bão giảm giá”. Ví dụ như: Boohoo đang giảm giá 70% với khuyến mãi giảm sâu thêm 20%; John Lewis đang khuyến mãi xả hàng tới 70%.

Điều này khá dễ hiểu bởi với việc dịch chuyển sang thương mại điện tử, doanh nghiệp có thể tiết kiệm chi phí mặt bằng và vận hàng cửa hàng – một khoảng chi phí rất lớn. Nhờ đó họ có thể tạo các chương trình giảm giá như một cách thu hút thêm khách hàng và nâng cao lợi nhuận.

Ưu tiên lựa chọn thương mại điện tử

Khi đã hình thành thói quen mua sắm thương mại điện tử, một người sẽ chẳng đi những 20km chỉ để mua hàng mà thay vào đó, trong tương lai nhiều người sẽ lựa chọn truy cập các nền tảng thương mại điện tử. Hiện nay, các nền tảng thương mại điện tử không chỉ cung cấp hàng hóa đa dạng, rõ ràng mà còn có nhiều chính sách giảm giá, miễn phí vận chuyển hấp dẫn khiến người mua ngày càng ưu tiên lựa chọn kênh mua hàng này.

Xu hướng thị trường thương mại điện tử ở Việt Nam

Sau khi đã nhìn nhận toàn cảnh thị trường và các yếu tố cần quan tâm, doanh nghiệp cần nắm bắt các xu hướng thị trường để có thể thích nghi, áp dụng và phát triển hiệu quả kinh doanh. Dưới đây là 7 xu hướng thị trường nổi bật và đáng chú ý nhất.

Cá nhân hóa 

Việc áp dụng các phương pháp cá nhân hóa sẽ giúp doanh nghiệp thu hút và giữ chân khách hàng, đồng thời tăng tỷ lệ chuyển đổi. Doanh nghiệp có thể cá nhân hóa ngay trên website của mình bằng việc gợi ý các sản phẩm phù hợp với khách hàng, đưa ra những nội dung cụ thể nhắm đến từng đối tượng khách hàng khác nhau,.. Hay thậm chí, việc sử dụng hình thức marketing như gửi thiệp mừng, mã khuyến mãi, chiết khấu vào những dịp đặc biệt như sinh nhật, ngày cưới,… cũng là những hoạt động cá nhân hóa hiệu quả mà doanh nghiệp nên dùng. 

Kinh doanh bền vững

Kinh doanh bền vững là xu hướng tương lai của thương mại điện tử trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Theo nghiên cứu của nielsen, 66% khách hàng trên toàn thế giới sẽ chi trả nhiều hơn cho các sản phẩm bền vững, thân thiện với môi trường. Do đó, nhiều doanh nghiệp đã lựa chọn các giải pháp nhằm hưởng ứng phong trào bảo vệ môi trường như sử dụng các bao bì tái chế, có những hoạt động gìn giữ môi trường,… Các doanh nghiệp nên:

• Cung cấp các sản phẩm thân thiện môi trường
• Tái chế và giảm thiểu chất thải
• Chuyển đổi sang các hướng vận chuyển và đóng gói thân thiện với môi trường
• Hạn chế trả hàng
• Cập nhật các xu hướng bền vững mới 

Thanh toán trực tuyến (qua thẻ, ví điện tử)

Việc thanh toán trực tuyến qua các cổng thanh toán và thẻ ngân hàng đã rất quen thuộc và ngày càng phổ biến. Xu hướng này trong năm 2021 không hề hạ nhiệt mà còn phát triển với hình thức thanh toán qua các ví điện tử. Hiện nay ở Việt Nam, các ví điện tử nổi bật có thể kể đến như Momo, ShopeePay, ZaloPay,…

Lí do cho xu hướng thanh toán trực tuyến này là sự tiện lợi và lợi ích nó đem lại. Các sàn thương mại điện tử đều có liên kết độc quyền hoặc liên kết với nhiều ví thanh toán, cổng thanh toán khác nhau. Nhằm khuyến khích khách hàng thanh toán qua các kênh này, doanh nghiệp hoặc sàn sẽ đưa ra nhiều ưu đãi đặc biệt khi sử dụng ví hoặc sử dụng thẻ. Ví dụ, ShopeePay (trước đây là Airpay) là ví điện tử độc quyền trên Shopee. Người dùng Shopee sử dụng thanh toán qua ví này sẽ nhận được nhiều voucher giảm giá, miễn phí vận chuyển, hoàn tiền hơn so với người mua thanh toán qua thẻ hoặc tiền mặt.

Ngoài ra, người dùng cũng dễ dàng liên kết thẻ với ví. Nhờ đó, khi thanh toán qua ví, người dùng có thể thanh toán trực tiếp mà không cần nạp tiền vào ví.

Không những vậy, các ví điện tử đều cung cấp tính năng quét mã QR (khách hàng quét mã QR của người bán để thanh toán hoặc người bán quét mã QR từ khách hàng). Tính năng thanh toán không tiếp xúc này rất hữu ích trong thời gian dịch bệnh như hiện nay.

Tuy nhiên, xu hướng này mới chỉ thịnh hành trong giới trẻ. Có lẽ, các doanh nghiệp cần nhiều thời gian hơn để phủ sóng hình thức thanh toán này đến mọi đối tượng.

Thương mại điện tử qua mạng xã hội

Chúng ta đã quen với việc mua hàng qua Facebook hay Instagram bằng cách nhắn tin, xác nhận thông tin và chuyển khoản cho người bán. Phương pháp này vẫn rất phổ biến nhưng vẫn khá bất tiện. Nhiều người đã từ bỏ việc mua hàng qua mạng xã hội theo hình thức cũ và chuyển sang mua trên các cửa hàng trực tuyến qua các nền tảng thương mại điện tử.

Như đã đề cập, ngày càng có nhiều người sử dụng điện thoại để mua sắm trực tuyến. Vì vậy, các doanh nghiệp có thể cân nhắc xây dựng một ứng dụng di động cho phép người dùng có thể mua sắm trực tuyến dễ dàng. Một ưu điểm lớn của ứng dụng di động là hệ thống thông báo đẩy (push notification). Một hệ thống thông báo đẩy được lên kế hoạch, triển khai nội dung phù hợp, sáng tạo sẽ giúp giữ chân khách hàng và khiến khách hàng biết đến các chương trình, chiến dịch của doanh nghiệp.

Ngoài ra, nếu không phát triển ứng dụng, doanh nghiệp có thể xây dựng Progressive Web App – dạng trang web cho phép người dùng truy cập và sử dụng với trải nghiệm tương tự với ứng dụng di động. Với hình thức này, người dùng sẽ không phải tải phần mềm mà có thể trực tiếp truy cập trang web trên trình duyệt như bình thường.

Affiliate Marketing với KOLs

Đây là một hình thức marketing hiệu quả với ngành bán lẻ, đặc biệt là với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Lúc này, doanh nghiệp sẽ không phải bỏ ra một khoản tiền lớn cho các chiến dịch marketing mà chỉ cần chi trả khi khách hàng được tiếp cận với sản phẩm hoặc mua sản phẩm. Khoản chi phí chi trả này cũng không quá lớn, chỉ bằng một phần nhỏ (vài %) trên doanh thu sản phẩm.

Tuy nhiên, doanh nghiệp cần lựa chọn KOLs phù hợp với ngành hàng để đề nghị hợp tác quảng bá sản phẩm nhằm đạt hiệu quả cao nhất.

Tối ưu vận hành và logistics

Giờ đây, doanh nghiệp không chỉ cần quan tâm về nền tảng bán hàng, sản phẩm mà còn cần quan tâm về chất lượng dịch vụ, thời gian giao hàng. Đây là những yếu tố rất quan trọng với trải nghiệm mua hàng trực tuyến của khách hàng.

Để tối ưu vận hành và logistics, doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược lưu trữ, kho bãi và vận chuyển hợp lí. Nhờ đó, hàng hóa được chuẩn bị và vận chuyển trong thời gian ngắn nhất có thể. Đồng thời, doanh nghiệp cũng có thể tiết kiệm chi phí vận hành và lưu trữ hàng hóa.

Ví dụ, Tiki là một trong những nền tảng có thời gian giao hàng nhanh nhất nhờ hệ thống kho và bộ máy vận hành hiệu quả. Hàng hóa từ nhiều cửa hàng sẽ được lưu tại kho của Tiki. Khi khách hàng đặt đơn, Tiki sẽ là đơn vị trực tiếp vận chuyển hàng hóa từ kho của mình trực tiếp đến khách hàng. Quá trình vận chuyển được rút ngắn đáng kể nhờ loại bỏ bước nhận hàng từ người bán.

Kết luận

Thị trường thương mại điện tử ở Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ trong nhiều năm vừa qua. Thời gian dịch bệnh vừa là cơ hội nhưng cũng là thách thức to lớn cho các doanh nghiệp trong thị trường này. Vì vậy, cách doanh nghiệp cần nhìn nhận một cách chính xác về thị trường và đưa ra những chiến lược, sử dụng công nghệ hiệu quả để bắt kịp xu hướng thị trường thương mại điện tử trong hiện tại và tương lai.